Het Getij

Het Getij

Stil water (reflecties)

Als waterliefhebber lees ik vanzelfsprekend ook regelmatig artikelen over de te verwachten zeespiegelstijging. Laatst viel me daarbij op dat de ‘klimaatontkenners’, ofwel zij die niet willen, mogen of kunnen geloven dat wij door ons gebruik van de planeet het klimaat (en daarmee onze leefomstandigheden) veranderen, wel eens vergeleken worden met koning Knut de Grote, die in het begin van de 11e eeuw heerste over Denemarken, Noorwegen en Engeland (het z.g. Noordzeerijk), over wie dan verteld wordt dat hij vergeefs de opkomende vloed op grond van zijn gezag trachtte tegen te houden. Een soort ‘getijontkenner’ dus.

Aardig is je te realiseren dat de kanoet (Calidris Canutus), een grote steltloper die ’s winters foerageert op drooggevallen slikken in West-Europa, zeer waarschijnlijk door Linnaeus (grondlegger van het botanische naamgevingssysteem) in 1758 zo genoemd is als verwijzing naar Knut (Canute) vanwege zijn gedrag: de kanoeten scharrelen in grote groepen rond langs de waterrand van de getijzone om pas tegen hoog water allen tegelijk op te vliegen om op de wal te gaan wachten op afgaand tij. Slechts dan wordt hun voedsel weer bereikbaar en keren ze terug. Ook zij zijn niet bij machte de vloed te stoppen...

Je komt wel vaker verwijzingen naar Knut tegen, meestal wordt dan bedoeld dat iemand een onmogelijke taak op zich heeft genomen. Eigenlijk jammer, omdat de echte legende veel positiever is en ook meer respect voor Knut afdwingt. Zeker als je bedenkt dat hij nog erg jong was; hij werd koning van Engeland op zijn 21e jaar!

Voor zover ik weet, had Knut juist last van de verhevenheid die zijn volk hem toedichtte (bedenk dat tot ongeveer midden 17e eeuw men dacht dat heersers door God geplaatst werden – en dat kwam de meeste koningen ook wel goed uit...) en had als demonstratie van zijn menselijkheid (of beperking, zo je wilt) aangekondigd dat hij het getij dat dagelijks aanvallen op zijn grondgebied uitvoerde eens terecht zou wijzen. Daartoe liet hij zijn troon bij laag water onder de vloedlijn zetten en verbood publiekelijk het water op te komen en ‘zijn voeten en mantel nat te maken’. Natuurlijk mislukte dat (...) en Knut gaf aan dat hij erkende dat God (ver) boven hem stond. Het verhaal gaat (Henry van Huntingdon, 12e eeuw) dat hij zijn kroon daarna nooit meer heeft willen dragen.

Los hiervan vind ik het altijd leuk over het getij na te denken. John Steinbeck merkt in The Log of the Sea of Cortez op: ‘Het is aan te raden om van het getijdenpoeltje naar de sterren te kijken en dan weer terug naar het getijdenpoeltje’. De kosmos heeft een diepe en werkelijke invloed (dit naast de veronderstelde astrologische…) en eb en vloed zijn ingrijpende en dynamische processen in ons dagelijks bestaan.

Boeiend is wel dat de invloed van de stand van de maan op de waterbeweging al heel erg lang bekend was (de invloed van de zon pas veel later, ik dacht rond 1000 AD; hoewel men wel wist dat het getij rond volle en nieuwe maan extremer was) terwijl door gebrek aan internet, telefoon en klokken pas door de monnik Bede in het begin van de 8e eeuw werd vastgesteld dat hoog en laag water langs de kusten op verschillende tijdstippen plaatsvond. Monniken hadden (gelukkig) ook toen al veel vrije tijd.

Als we bedenken dat we pas sinds Isaac Newton in 1687 zijn idee van de zwaartekracht formuleerde eindelijk het getij ook konden begrijpen in plaats van slechts te beschrijven, bleek Bede in zijn pogingen de getijbeweging te duiden dus bijna profetisch toen hij opmerkte dat het leek alsof de zee ‘ongewild omhoog wordt getrokken door de ademingen van de maan’...

Amusant is een opmerking die ik eind jaren zestig aan onze haven opving van een vriendinnetje van één van de kinderen van Jan Verbaas (ik dacht van Floor) dat een tweede keer mee mocht varen. Enigszins geschrokken riep ze uit: ’Floor, Floor, kom ’s kijken!’ En, toen Floor aan dek stond, wijzend naar het water: ’Het staat veel lager dan vorige week!’, waarop hij wat achteloos antwoordde: ‘Ach, mens, dat gebeurt toch twee keer per dag!’ om weer naar beneden te verdwijnen. Kennelijk leeft niet iedereen met eb en vloed.

Bedenk wel dat het getij ooit veel heftiger is geweest sinds de maan los is geraakt van onze planeet en de oceanen zich vulden na vele jaren met regen. De maan stond in den beginne nog erg dichtbij (dus sterkere aantrekkingskracht) en de aarde draaide sneller dan nu (dus hevigere waterstromen om twee getijden per kort etmaal te creëren). Door geologisch onderzoek in Utah (Big Cottonwood Canyon) is gebleken uit afzettingen dat zo’n 750 miljoen jaar geleden het tijverschil daar waarschijnlijk meer dan 50 meter is geweest. Daar helpen onze vloeddeuren niet tegen. Hoewel het verval in onze haven nu meevalt, zijn er nog steeds plaatsen op de wereld waar dat zo’n vijftien meter kan worden, op Nova Scotia bijvoorbeeld. Maar uit eigen ervaring kan ik vertellen dat het bij de Kanaaleilanden ook erg indrukwekkend is en kan oplopen tot ruim tien meter! Dit levert vanzelfsprekend forse getijstromen op waarin je je behoorlijk nietig kunt voelen in je bootje...

De regelmaat van het getij heeft mensen al vroeg verleid tot het opstellen van getijdetabellen; handig voor zeevarenden. Zo zag ik onderstaande tabel van de British Library Board uit 1220 (!), ook opgesteld door een monnik, John van Wallingford van St. Albans Abbey, met hoogwatertijden bij London Bridge (nog steeds een meetpunt voor hedendaagse tabellen). Merk op dat er maar één HW wordt vermeld (het andere valt toch 12u later op bijna dezelfde tijd) en hoe modern deze tabel oogt. Maar wij zijn tegenwoordig verwend, we kijken gewoon even op onze telefoon...

Het getij blijft hoe dan ook een geliefde metafoor om ons leven te beschrijven, bijvoorbeeld in de poëzie. Zo put R.S. Thomas in At the End moed uit het getij: ‘Ik die ben verlost door/ wat de slinger van het tij ons leert:/ dat het hart dat nu droog staat/ morgen weer overstroomt’. Zo kunnen we ook onze vaarhobby beschouwen: na het ‘droogstaan’ in de winter, wordt het leven weer zingevend in de zomer...

Roy Spanjers